Sürdürülebilir Mimari Nedir? Çevre Dostu Tasarımlar ve Örnek Projeler

Küresel nüfus ve tüm alanlardaki tüketim talebi hızla artarken doğanın omuzlarındaki yük de giderek büyümektedir. Ekolojik dengenin bozulmaya başlaması, küresel ısınma, su krizi, gıda kıtlığı, enerji kaynaklarının tükenmesi gibi onlarca sorunla mücadele edebilmek içinse insanlığın elinde güçlü bir koz vardır. Bu da sürdürülebilirliktir. 

Doğal kaynakların ömrünü uzatmak, daha az atık oluşturmak, sera gazlarının yayılımını engellemek, ekonomik ve toplumsal refahı desteklemek gibi çok yönlü amaçlarla geliştirilen sürdürülebilirlik projeleri hayatın birçok alanında uygulanabilir. Mimari de bu alanlardan biridir. Bu içeriğimizde “Sürdürülebilir mimarlık nedir ve mimaride sürdürülebilirlik nasıl sağlanır?” gibi pek çok soruyu detaylıca yanıtlayacağız.

Sürdürülebilir Mimari Nedir?

Tabiat; oldukça hassas bir dengeye sahiptir ve evlerin inşaat, kullanım, bakım, onarım süreçlerinden olumsuz etkilenebilir. Bu süreçlerde ortaya çıkan atıklar ve karbon salınımı, küresel ısınma gibi pek çok sorunu tetikler. 

Sürdürülebilir mimari ise evlerin inşaat sürecinde ve sonrasında doğada oluşabilecek hasarı en aza indirmeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Çevre dostu olmasının yanı sıra insanların doğayla iç içe ve sağlıklı bir yaşam sürdürmelerini amaçlar. Aynı zamanda ekonomik sürdürülebilirliği de destekler.

Sürdürülebilir mimarlık, her ne kadar güncel bir kavramsa da bu yaklaşımın temelleri eskiye dayanır. Barınma ihtiyacını giderirken mevcut kaynakları, iklim koşullarını, güvenliği, sağlığı ve konforu gözetmek Kızılderililer gibi pek çok toplumun yaşam biçiminde gözlemlenebilir. Kültürlerinin bir parçası olarak doğaya sonsuz minnet besleyen bu uygarlıklar, kulübeler inşa ederken ekolojik ayak izlerini en aza indirgediler.

Bugüne geldiğimizde ise atmosferde biriken sera gazlarının yol açtığı küresel ısınma, suyu ve toprağı zehirleyerek verimliliği azaltan atıklar, içilebilir su kaynaklarının azalması, iklim değişikliğine bağlı gelişen ekstrem hava olayları ve bölgesel kuraklık gibi pek çok sorunla karşı karşıya kalındı. Tüm bu felaket senaryosunun daha da şiddetlenmesini önlemek amacıyla her alanda olduğu gibi mimaride de sürdürülebilirliği sağlayacak bir yaklaşım geliştirildi. 

Sürdürülebilir Mimarinin Özellikleri Neler?

Mimarlıkta sürdürülebilirlik oldukça geniş bir kavramdır. Yapıların hem inşa sürecinde hem de kullanıldığı yıllar boyunca doğayla uyumunun korunması amaçlanır. Bu nedenle de pek çok başlık altında geniş tedbirler alınır. Sürdürülebilir mimarinin özelliklerine ve yapılarda gözettiği gereksinimlerden bazıları şöyledir:

  • Sürdürülebilir mimarlıkta ekosistemin ve biyoçeşitliliğin korunması önemlidir. Bu nedenle sürdürülebilir tasarımlarda doğayla iç içe bir atmosfer oluşturulur. Yağmur suyunu toprağa ulaştıran geçirgen zeminler, peyzaj tasarımları, dikey bahçeler ve yeşil balkonlar; sürdürülebilir yapıların temel özellikleri arasında yer alır. Ayrıca kullanılan yapı malzemelerinin sağlığa zararlı bileşenler içermemesi önemsenir.
  • Sürdürülebilir yaşam, ancak doğal kaynakların korunmasıyla mümkün olabilir. Dolayısıyla sürdürülebilir mimarlıkta da geri dönüştürülmüş, yeniden kullanıma uygun malzemeler tercih edilir. Ayrıca sürdürülebilir yapılar, ömürlerini tamamladıklarında yeniden kullanılabilir malzemelerin kolayca sökülüp değerlendirebileceği şekilde tasarlanır.
  • Yenilenebilir enerji kullanımı, bu yapıların bir diğer özelliğidir. Güneş panelleri, jeotermal ısıtma sistemleri gibi donanımlara sahip olan sürdürülebilir yapılar; bolca doğal ışık alabilecekleri ve yüksek performanslı yalıtım malzemeleri sayesinde ideal ısılarını koruyabilecekleri şekilde inşa edilir. Bu durum aynı zamanda enerji verimliliğinin sağlanması açısından da önemlidir.
  • Bu yapılarda su kaynaklarının korunması için tasarruf sağlayan batarya ve armatürler kullanılır. Ayrıca sürdürülebilir peyzaj uygulamaları, yağmur suyu depolama, gri suyun geri dönüşümü gibi önlemler alınır.
  • Sürdürülebilir yapıların inşa edileceği konum da ekolojik sistemin en az etkileneceği şekilde seçilir. Yapıların üzerinde ve çevresinde yapılan dikey bahçe, şehir ormanı gibi uygulamalarla ekolojik denge desteklenir.

Sürdürülebilir Malzemeler ve Tasarım Yaklaşımları

Yaşanabilir dünya için mimaride alınan önlemlerden biri de sürdürülebilir yapı malzemeleri kullanmaktır. Akla gelen “Sürdürülebilir malzeme nedir?” sorusu ise kısaca doğal kaynakları ve çevreyi koruyan, atık üretimini en aza indiren yapı malzemeleri şeklinde yanıtlanabilir. 

Çevreye zarar vermemeyi ve sürdürülebilirliği amaçlayan yeşil binalarda kullanılan bazı malzemeler vardır. Örneğin ahşap, bambu, kenevir gibi yenilenebilir kaynaklardan elde edilen ürünler bu malzemelere örnek gösterilebilir. Granit ve mermer gibi doğal taşlar, sanayi ürünlerine göre çevre hasarını asgariye indiren yapı malzemeleridir. Ayrıca geri dönüştürülmüş plastik, cam, ahşap, metal, beton gibi materyaller de mimari sürdürülebilirliğin bir parçasıdır.
“Sürdürülebilir malzemeler nelerdir?” sorusuna güneş panelleri, yağmur suyu toplama sistemleri gibi aynı yaklaşımla tasarlanmış, yenilenebilir enerji üreten ya da doğal kaynak tasarrufu sağlayan ürünler de örnek gösterilebilir. Sürdürülebilir yapı malzemeleri, olumlu çevresel etkilerin yanı sıra tükenebilir kaynaklara olan bağımlılığı da azaltır ve böylece gelecekte yaşanabilecek krizlere şimdiden çözüm getirir.

Sürdürülebilir Mimari Örnekleri

Hayatın her alanında sürdürülebilirlik anlayışımızı pratiğe dökebileceğimiz pek çok fırsat yakalayabiliriz. Mimaride bu fırsatların nasıl değerlendirildiği ise sürdürülebilir tasarım örnekleri ile görülebilir. Dünyanın farklı bölgelerinden “Sürdürülebilir tasarım nedir?” sorusunu yanıtlayacak örneklerden bazıları şöyledir:

Torino, İtalya

Dubai, BAE

Eindhoven, Hollanda

Sürdürülebilir Mimarinin Önündeki Engeller

Sürdürülebilir mimari, yıllardır çevre dostu yapı çözümleriyle uygulansa da modern anlamda henüz oldukça yeni bir yaklaşımdır. Dolayısıyla uygulama aşamasında maliyetinin veya yapım süresinin artacağı düşüncesi, uygun tasarımların hazırlanamaması, gerekli malzemelerin sağlanamaması gibi pek çok sorunla karşılaşabilir. 

Yatırımcılar, sürdürülebilir mimarinin sağlayacağı faydalar hakkında yeterince bilgiye ulaşamadığı için bu fikre çekimser yaklaşabilir. Bu konuda uzmanlaşmış mimar ve müteahhit sayısının da yeterli olmaması sürdürülebilir mimarinin önündeki engellerden biridir. 

Sıkça Sorulan Sorular

Sürdürülebilir mimari nasıl tanımlanır?

Sürdürülebilir mimari; yapıların inşaat ve kullanım süreçlerinde doğal kaynakları koruyan, atık oluşumunu ve karbon salınımını azaltan bir yaklaşımdır.

Sürdürülebilir binaların faydaları nelerdir?

Sürdürülebilir malzemeler ve çevre dostu bir yaklaşımla inşa edilen yapılar, temellerinin atıldığı andan ömürlerini doldurdukları güne kadar doğaya zarar vermemeyi amaçlar. Tükenebilir enerji kaynaklarının kullanımını azaltır, doğal kaynakların tasarrufunu destekler. 

Sürdürülebilir tasarımda hangi malzemeler kullanılır?

Sürdürülebilir yapılarda ahşap, bambu, doğal taş gibi sanayi ürünü olmayan; dolayısıyla üretimi sırasında karbon emisyonu yaratmayan malzemeler kullanılır. Geri dönüştürülmüş plastik, cam ve metal malzemeler de sürdürülebilir yapılarda kullanıma uygundur.

Türkiye’de sürdürülebilir mimari örnekleri nelerdir?

Türkiye’de kerpiç taşlar ve doğal kayaçlarla yapılan köy evleri sürdürülebilir mimari örnekleri kabul edilebilir. Şehir hayatından kaçan insanlar için inşa edilen Eko Foça-İzmir, Dedetepe Çiftliği-Çanakkale gibi ekolojik yerler, yine bu yaklaşımla tasarlanır. ODTÜ Güneş Evi projesi de sürdürülebilir mimari örnekleri arasında sayılabilir. Türkiye’de bu mimari yaklaşımın en bilinen örneği ise İstanbul Sapphire isimli gökdelendir. 

Sürdürülebilir binaların maliyeti nedir?

Sürdürülebilir binalarda geri dönüştürülmüş beton, cam, metal, ahşap gibi malzemeler kullanılabildiği için maliyeti azaltmak mümkündür. Ancak yağmur suyu toplama ve arıtma tesisatı, güneş panelleri, fotovoltaik paneller gibi enerji ve kaynak tasarrufu sağlayan sistemler; ek bir maliyet oluşturabilir. 

Bununla birlikte yapılan araştırmalar; yağmur suyunun sifonlarda kullanılması, güneş panelleri ile sıcak su sağlanması gibi çözümlerin çevrenin korunmasına sunduğu katkının yanı sıra enerji harcamalarında da ciddi bir düşüş sağladığını gösterir.